Kürtlerin mücadele tarihi, bir isyanlar tarihidir. Mağduriyet dili, muhataplarıyla ilişkilerinde asli bir savunma mevzisi olmadı hiç. Zalimin kurallarını belirlediği ilişkiye tabi olan mağdur, pasif bir konumdadır çünkü. Oysa Kürtler, mağdur sızlanmasıyla değil, her seferinde ağır bedel ödedikleri mücadelelerle tarih sahnesinde yer aldı. Kürdistan’ın demografik haritasını koruyan mevcudiyet ısrarları, Kürtlerin bitimsiz isyanlarının güç ve ilham kaynağı olageldi.
Kürtlerin günümüz hak mücadelesi, onlarca yıldır siyasetin geniş bir yelpazeye yayılan araçlarıyla ve direniş perspektifiyle inşa ediliyor. Kürt hareketinin öncü ve sembol isimlerinden Mazlum Doğan’ın Diyarbakır cezaevindeki eylemi, direnişin en önemli simgelerinden biri kabul edilir. Mazlum Doğan için pek çok şiir, marş ve şarkı sözü yazıldı. Bunlardan birinde tam olarak şöyle deniliyordu: “Diyarbakır meydanına Mazlum Doğan anıtını dikene dek savaşırız…”
“Diyarbakır meydanına” bir Mazlum Doğan anıtı dikilmiş değil. Bunun anlaşılır nedenleri vardır mutlaka. Ancak, Mazlum Doğan’ın temsil ettiği direniş sembolizminin “Diyarbakır meydanlarına” ne kadar yansıdığını sormaya hakkımız var sanırım. Yukarıdaki resimlerde, Diyarbakır’ın çeşitli kamusal mekanlarında yerel yönetimler tarafından dikilen “anıtlar”dan örnekler bulunuyor. Alçı, fiber plastik, beton gibi yapay kimyevi malzemelerle yapılan bu “anıtlar” için sanatsal bir üsluptan söz etmek mümkün değil. Performans kalıbına dökülmüş inşaat malzemeleri olmaktan öte “işler” değil bunlar.
Bu noktada, yerel yönetimler için hazırlanmış yakın zamanlı bir kaynak olarak, İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın birkaç yıl önce hazırladığı “İstanbul’da Kamusal Alanda Sanat Uygulamaları İçin Öneriler” başlıklı raporu dikkat çekici. Konunun uzmanlarıyla yapılan görüşmeler ışığında hazırlanan rapor, Diyarbakır’a fabrikasyon üretim anıtlar serpiştiren yerel yönetimlerin ihtiyacına cevap verebilecek bir içeriğe sahip.
Anıtların mekanla tarihi, politik ve sembolik bağlarına işaret edilen raporda, “açık alanda, özellikle de kamusal alanda yer alan heykelin kendisinden beklenen işlevleri yerine getirebilmesi için birtakım ilkeler doğrultusunda tasarlanması ve yerleştirilmesi gerekmektedir. Başarılı kentsel mekânların oluşumu için heykelin çevre ile ilişkisi tasarım ilkeleri çerçevesinde değerlendirilmeli, heykelin tasarım süreci de kentsel tasarım süreciyle iç içe olmalıdır. Heykeltıraş ancak başlangıcından itibaren farklı meslek disiplinlerinden temsilcilerle birlikte çalışarak mekana en uygun yapıtı oluşturabilecektir” deniliyor.
Buradan hareketle, tüm kenti, yurttaşları ve hatta daha fazlasını ilgilendiren Diyarbakır’daki heykeller meselesiyle ilgili yerel yönetimlere şu soruları sormalıyız: Kente ilişkin bu tasarruf icra edilmeden önce dikilecek heykellerle ilgili olarak fikir ve tasarım aşaması nasıl gerçekleşmekte? Heykeller hangi ilkeler doğrultusunda tasarlanmakta? Tasarımcılar için yeterlilik koşulu aranmakta mıdır? Heykelleri tasarlayanların bu alanda mesleki ve akademik formasyonları var mı? Varsa referansları nelerdir? Heykeller tasarlanırken, tarihi, politik ve sembolik bağlamlar araştırılıyor mu? Heykelin uygulanacağı kent mekanı için mekan-anlam bağlamı araştırılıyor mu? Farklı disiplinlerden temsilcilerle ortaklaşılıyor mu?..
Mevcut durum bu soruların bir karşılığının olmadığı gösteriyor. Kürt mücadelesinin direniş anlatısının aksine, fabrikasyon üretim bu anıtlarda mağduriyet ontolojik bir vakaya dönüşüyor. Kamusal bir sanat olarak heykelin hafızayı ve direnişi örgütleme kapasitesi işgüzarca heba ediliyor.